Matka Boża Szkaplerzna

Wspomnienie Matki Bożej Szkaplerznej, a w zasadzie Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel,  Kościół obchodzi 16 lipca. W wielu miejscach, zwlaszcza związanych z zakonem karmelitańskim albo z kultem Maryi,  jest to święto lub uroczystość. U nas na Szkaplerzną wielu ludzi szło lub jechało gdzieś na odpust.

Istnieje wiele rodzajów obrazów i obrazków Matki Bożej Szkaplerznej, można sobie wyguglać inne. Na każdym z nich Maryja trzyma szkaplerz - to brązowe coś na szelkach. Na niektórych obrazkach szkaplerz trzyma i Jezus.

Szkaplerz zaczyna być na nowo popularny wśród młodych pobożnych, chociaż ostatnio nosiły go nasze babcie. Obawiam się, że wyrosłe w komunie pokolenie moich rodziców i moje jest stracone dla szkaplerza. Teraz może pobożność szkaplerna wróci. W ogóle to szkaplerzy jest teraz iks rodzajów związanych z przeróżnymi formami pobożności (i kultu). Jeśli ktoś chce nosić szkaplerz, niech się koniecznie dowie, jaki to i co się z tym łączy. Pierwszy raz zakłada się szkaplerz w specjalnym obrzędzie prowadzonym przez księdza. Potem, jeśli się go zdejmie, można go sobie spokojnie samemu założyć.

Ja tu piszę (i pokazuję) brązowy szkaplerz karmelitański, chyba ciągle najbardziej rozpowszechnioną formę szkaplerza. Są inne, w innych kolorach i w innych kształtach. Jak widać, ten szkaplerz to dwa prostokąciki z brązowego wełnianego materiału (w założeniu z tego samego materiału co karmelitański habit) połączone dwoma sznurkami. Zakłada się to na szyję w ten sposób, że jeden prostokącik wisi z przodu, na piersi, a drugi z tylu, na plecach. Każdy, kto przyjął szkaplerz, takie coś ma. Nie każdy nosi. Zamiast szkaplerza można nosić wygodniejszy medalik szkaplerny, do kupienia w tym samym miejscu co szkaplerz (zwykle przy klasztorach karmelitańskich). Medalik szkaplerny może mieć różne kształty, u mnie w domu długo leżał medalik szkaplerny po którejś babci w kształcie przedziwnym :) i nawet jakiś czas go nosiłam, zupełnie zresztą nie wiedząc, co to - jako "medalik po babci". Mogą być medaliki szkaplerne okrągłe albo owalne. Zawsze na jednej stronie mają obraz Matki Bożej Szkaplerznej, a na drugiej Serca Jezusa - analogicznie do obrazków na szkaplerzu z tkaniny.

W ogóle szkaplerz to część zakonnego habitu, noszony w każdym dawnym zakonie - nowo powstałe zgromadzenia mogą nie mieć szkaplerzy (że o habitach, których też mogą nie mieć, nie wspomnę). Szkaplerz to ten pas materiału z dziurą na głowę, który zakonnik albo zakonnica nosi na wierzchu tej sukienki. Czasem widać, jak składa ręce pod tym pasem, a na sukience. :) Początkowo szkaplerz był strojem ochronnym, jak fartuch kucharki - był na wierzchu, więc jak się pobrudził, prało się tylko szkaplerz, a nie cały habit. Bardziej nabożne znaczenie szkaplerza wywodzi się właśnie od karmelitów, a zaczęło się jakoś w połowie XIII wieku.

Jakoś wtedy akurat zakon karmelitów przeniósł się częściowo do Anglii i miał niezłe kłopoty z określeniem na nowo własnej tożsamości i roli w świecie. Karmelici w ogóle powstali w Ziemi Świętej jako grupa pustelników na górze Karmel - tej biblijnej górze od proroka Eliasza, uważanego zresztą w przez karmelitów za wzór życia pustelniczego i duchowego ojca zakonu. No ale potem Ziemię Świętą zajęli muzułmanie i karmelici zaczęli uciekać, między innymi do Europy. W inne warunki i w zupełnie niepustelniczy świat.

W tym kryzysie przełożony karmelitów w Anglii, święty Szymon Stock,  miał objawienie Maryi, która podała mu szkaplerz zakonny, nazywając  go znakiem przymierza z Nią i ochroną od złego. Na obrazach często malują pod stopami Maryi dusze cierpiące w czyśćcu, wybawiane przez znak szkaplerza. Ta ochrona i to przymierze były początkowo przywilejem karmelitów. A że jakoś wtedy zaczęło się zjawisko "trzecich zakonów", zapoczątkowane bodaj przez świętego Franciszka, to i karmelici zaczęli pozwalać świeckim na noszenie szkaplerza - nie w formie habitowej, tylko właśnie jako dwa kawałki habitowego materiału na paskach.

Są dwa chyba główne motywy przyjmowania przez świeckich szkaplerza: poczucie więzi z duchowością karmelitańską ( w końcu to część karmelitańskiego habitu) i pobożność Maryjna, w tym pragnienie Jej opieki i obrony. Oczywiście, że szkaplerz nie działa magicznie i że z przyjęciem szkaplerza łączy się wymaganie wiary i zobowiązanie modlitwy.

A karmelici istnieją sobie do dziś. Znakiem karmelu jest charakterystyczny układ trzech gwiazdek, zwykle w kompozycji z krzyżem, czasem z hasłem po łacinie: zelo zelatus sum pro Domino Deo Exercituum - rozpaliłem się żarliwością o Pana, Boga Zastępów. To słowa proroka Eliasza zapisane w Biblii. Jest obecnie kilka odłamów karmelitów (i karmelitanek) i układy graficzne herbu mogą się różnić. Tak samo habity. Generalnie habit karmelitański jest brązowy, z kapturkiem, przepasany pasem, ze szkaplerzem, na uroczyste okazje z białą peleryną. Siostry karmelitanki noszą do brązowego habitu czarne welony. Na zdjęciach po prawej w uroczystych habitach dwoje chyba najważniejszych z wielu świętych zakonów karmelitańskich: święty Jan od Krzyża i święta Teresa od Jezusa (wielka, w odróżnieniu od małej Tereski, też karmelitanki). Swego czasu (nie bez przeszkód i oporów) wyreformowali do spółki zakony karmelitańskie (i między innymi dlatego mamy kilka odłamów karmelu, bo nie wszyscy dali się tak od razu wyreformować).